Formiranje Zajednice srpskih opština na Kosovu – Za razumijevanje političkih previranja između Albanaca i Srba, potrebno je dati hronološki prikaz odnosa dva naroda u posljednjih nešto više od trideset godina. Naime, činjenica jeste da je od kraja osamdesetih godina prošlog stoljeća pa sve do danas situacija na Kosovu izuzetno turbulentna i da je krajem devedesetih godina napadom Vojske Srbije na Albance netrpeljivost između Srba i Albanaca eskalirala.
Rat na Kosovu bio je još jedan u nizu pokušaja srpskih vlasti da silom ovladaju određenim područjem, kao i u slučaju izvršenih agresija na Hrvatsku, Bosnu i Hercegovinu, te desetodnevnog napada na Sloveniju. Događaji na Kosovu koncem prošlog stoljeća za Međunarodnu zajednicu su ponudili novu realnost koja se ogledala u tome da Miloševićev režim uslijed neostvarenih ciljeva u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj, te nastoje povratiti povjerenje nezadovoljnih Srba, iscrpljenim sankcijama i vidljivim ekonomskim gubicima.
Uslijed napada srpske vojske i policije na Kosovo, počinjeni su zločini nad albanskim stanovništvom, a veliki broj albanskih civila bio je primoran da utočište potraži u Albaniji, Makedoniji i drugim zemljama širom Evrope. Uvidjevši da rat na Kosovu može proizvesti genocid, kao što je to bio slučaj sa isplaniranim i izvršenim genocidom nad Bošnjacima tokom agresije nad Bosnom i Hercegovinom, NATO je odlučio vojno intervenirati na teritoriji Srbije, tačnije, tadašnje još uvijek SR Jugoslavije.
Cilj je bio zaustaviti srpski napad na Kosovu, što je u konačnici i postignuto. NATO savez je tokom intervencije u Srbiji nastojao djelovati po vojnim objektima kako bi oslabila vojnu moć ove zemlje, što je bio glavni preduslov za sprječavanje budućih masovnih zločina na Kosovu. Nakon završetka ratnih sukoba 1999. godine, Kosovo je bilo pod upravom Ujedinjenih Nacija – UN, ali i dalje u sastavu SR Jugoslavije.
Godine koje su uslijedile nisu doprinijele pronalasku rješenja na Kosovu koje bi upotpunosti zadovoljilo Srbe i Albance, što je rezultiralo lobiranjem albanske strane za dobijanjem međunarodne podrške za osamostaljenje tadašnje pokrajine.
Tokom 2007. godine na međunarodnoj sceni je postojalo mišljenje da treba podržati nezavisnost Kosova, u čemu su prednjačili američki zvaničnici. Ohrabreni tom odlukom, kosovski Albanci su 17. februara 2018. godine u Parlamentu Kosova jednoglasno podržali Deklaraciju o nezavisnosti Kosova. Zvanični Beograd se protivio ovoj odluci, te je dan kasnije na vanrednoj Sjednici odbacio proglašenje nezavisnosti Kosova.
Ipak, Kosovo je dobilo podršku na svom putu prema nezavisnosti, a zanimljivo jeste da je prva zemlja koja je priznala nezavisnost Republike Kosovo bila Kostarika. Nakon Kostarike, nezavisnost Kosova podržalo je veliki broj evropskih i svjetskih sila, među kojima je svakako najznačajnija podrška Sjedinjenih Američkih Država.
Nakon 2018. godine, Beograd i Priština su ušle u novu fazu političkih odnosa koja je podrazumijevala učestale pregovore o mnogobrojnim otvorenim pitanjima posredstvom međunarodnih posrednika. Sastanci od Washingtona do Brisela u prethodnih petnaestak godina ponudili su određene pomake u odnosima dvije države, što je rezultiralo smanjenju tenzija, ali je potrebno naglasiti da su se često mogle vidjeti barikade i neredi na linijama razgraničenja u trenucima kada dvije strane ne bi pronalazile određeni kompromis.
Glavna tema oko koje Beograd i Priština trenutno ne pronalaze obostrano rješenje predstavlja pitanje formiranja Zajednice srpskih opština – ZSO, koja bi obuhvatala područja koja većinski naseljavaju Srbi. Ideja o formiranju ZSO datira još iz 2013. godine kada su Kosovo i Srbija u okviru Briselskog sporazuma u šest tačaka tretirali ovo pitanje.
Dvije godine kasnije, precizirao se okvir u kojem bi se formirala ZSO, što podrazumijeva da ona ima svoju Skupštinu, predsjednika koji ima pravo da predstavlja ZSO pred kosovskim vlastima, ali i izvan Kosova, potpredsjednika, Savjet, Odbor, Administraciju, Kancelariju za žalbe. U sastavu ZSO, prema planu, našle bi se općine Sjeverna Kosovska Mitrovica, Zubin Potok, Leposavić, Zvečan, Štrpce, Klokot, Gračanica, Novo Brdo, Ranilug i Parteš. Ove općine nisu administrativno povezane. Određeni krugovi potencirali su čak i zamjenu teritorija između Srbije i Kosova, koja bi podrazumijevala da Srbija ustupi Kosovu određeno područje sa većinski albanskim gradovima na jugu Srbije, ali ova izuzetno osjetljiva i pomalo konfuzna inicijativa nema podršku ni Beograda ni Prištine.
Trenutne kosovske vlasti protive se formiranju ZSO, a premijer Albin Kurti naglasio je da “neće dozvoliti drugu Republiku srpsku na Kosovu”, aludirajući na formirani manji bh. entitet Rs s apsolutnom srpskom većinom koji egzistira u okviru države Bosne i Hercegovine. Iako iz Beograda naglašavaju da Zajednica srpskih opština ne bi bila uređena kao Rs, pitanje je da li bi takvog mišljenja bili u narednih pet ili deset godina.
Primjera radi, kada je započeo proces disolucije Jugoslavije, Srbi su u Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj osnovali niz Srpskih autonomnih oblasti, koje su kasnije prerasle u ekskluzivne entitete sa većinskim srpskim stanovništvom. U Hrvatskoj je formirana Republika Srpska Krajina – RSK, a u Bosni i Hercegovini Republika srpska. RSK je svoj kraj doživjela nakon neuspjelog plana “Z4”, koji je Srbima u okviru Hrvatske nudio ovlasti, u nekim segmentima čak i veće od onih koje imaju bosanski Srbi u bh. entitetu Rs.
Naime, nakon neuspjelih zagrebačkih pregovora uslijedila je akcija Hrvatske Vojske pod nazivom “Oluja”, a koja je u konačnici značila i kraj za paradržavu RSK. Bosna i Hercegovina, za razliku od Hrvatske, ima dosta kompliciranije političko uređenje, a jedan od razloga zbog čega je to tako jeste postojanje Republike srpske. Imajući u vidu svu kompliciranost političkog uređenja unutar Bosne i Hercegovine, te aktualno blokiranje državnih institucija od strane političkih predstavnika bosanskih Srba, Kurti i saradnici ne žele prihvatiti formiranje ZSO, koja predstavlja uvod u instaliranje jednog modela srpskog entiteta na teritoriji Kosova. Znajući koliko bi to bilo opasno po budućnost Kosova, albanski politički predstavnici neće ispuniti “ZSO snove” koje sanja politički Beograd. Činjenice ukazuju da kada su god Srbi formirali zasebne oblasti, takvo nešto nije donijelo dobro u regionu, što je dovoljan alarm kosovskim Albancima. Ipak, ne treba očekivati ni srpsko odustajanje od ideje ZSO, o čemu govori kontinuirano lobiranje zvanične srbijanske diplomatije na međunarodnoj sceni. Stoga, albanska i srpska strana biće primorane da postignu određene ustupke i pronađu srednje rješenje, što sasvim sigurno ne treba očekivati veoma brzo.